MAYNILA: SIYUDAD NG KADILIMAN

Ang Manila By Night (Regal Films, 1980) na nakilala bilang City After Dark matapos na ito ay tampalasanin at kaltasan ng mahahalagang mga dayalogo at tagpo ng sensura sa ilalalim ng diktadurang Marcos. Nang imbitahan si direktor Ishmael Bernal na itampok ang kanyang pelikula sa Berlin Film Festival, pinagkaitan ito ng export permit kung kaya't hindi nakalabas ng bansa ang Manila By Night.

Ano ba ang lubhang ikinagalit ng diktadura sa pelikula ni Bernal? Sa panahong naghahanda si Marcos upang wakasan ang pag-iral ng Batas Militar, nang mapaganda ang kanyang imahe sa labas ng Pilipinas, puspusang isinagawa ng Unang Ginang ang pagpapaganda sa siyudad ng Maynila. Ipinalinis ang mga kalye, tinamnan ng mga puno at bulaklaking halaman ang gitna at gilid ng mga ito, nagpatayo ng low cost housing, at pinasok ng gobyerno ang retail trade upang magbili ng mga consumer goods sa mababang halaga. Binansagan ni Ginang Marcos ang pinagandang Maynila bilang City Of Man at hinangad na palaganapin ito sa propaganda ng Bagong Lipunan bilang tampok na halimbawa ng pagbabagong naganap sa Pilipinas mula nang ito ay ipailalim sa Batas Militar.

Buong kapangahasang sinagasa ni Bernal ang makinarya ng propaganda ng Unang Ginang. Ang direktor mismo ang sumulat ng dulang pampelikula at dito ay ilang kuwento ang isinalaysay niya, at ang bawat isa ay tungkol sa puta. May inang dating puta na ngayo'y respetableng maybahay ng isang pulis, nakatira sa isang respetableng sabdibisyon. Ang anak nitong tinedyer ay nagdudurog at sa panahong itinakbo ng pelikula ay nakipagrelasyon ito sa isang baklang kosturera at higit na malululong sa kanyang bisyo. Sa isa pang kuwento, may putang nagpapanggap na nars tuwing lalabas ito sa gabi, kabit siya ng isang taxi driver na may dalawang anak at naninirahan sa isang entreswelo. Sa bandang huli ng pelikula, papatayin ang puta ng isang di kilalang tao at ang paghanap sa kanyang bangkay ay magtutulak sa baklang kosturera sa pagkilalang ang lahat ng pakikipag-ugnayan ng tao sa siyudad ay pawang nakasalalay lamang sa kasinungalingan. May dalawa pang puta, ang isa ay probinsiyanang waitress sa isang restawran ng Intsik, na binuntis ng taxi driver na ka-relasyon ng putang nagpapanggap na nars, at ang isa pa ay putang bulag na namamasukan bilang masahista.

Malinaw at tahasan ang pagsalungat na ginawa ni Bernal sa propagandang City Of Man ang Maynila. Ipinakita niyang ang siyudad ay may ibang buhay pagsapit ng dilim, at ang buhay na iyon ay kahirapan, panlilinlang, kriminalidad, kabulukan at pagtakas. Sa mga huling sandali ng Manila By Night, ang tinedyer na anak ng dating puta ay nakatakas sa mga maykapangyarihang humahabol dito, pagod na pagod sa katatakbo, inilatag nito ang katawan sa damuhan sa Rizal Park, habang nagbubukang-liwayway at ang parke ay pinupuno ng mga taong nakaputi at nag-eehersisyo. Isinasara ng Maynila ang gabi ng mga puta at durugista upang pagbigyan ang araw ng mga respetableng mamamayan.

Bago naipalabas ang Manila By Night, kinailangan itong bihisan kahit ng pamagat man lamang. Kinaltas ang lahat ng nga tagpong nagbanggit sa ngalan ng siyudad na pinangyarihan ng kuwento ng mga puta at durugista, at bininyagan itong City After Dark.